![]() | ORION |
| | ||||||
50 lat U Geminorum
Nowe karłowate stanowią podklasę gwiazd kataklizmicznych. Są to ciasne układy podwójne składających się z białego karła zwanego składnikiem pierwotnym oraz gwiazdy ciągu głównego zwanej składnikiem wtórnym. Charakteryzują się gwałtownymi pojaśnieniami zwanymi wybuchami i superwybuchami, za które odpowiedzialna jest struga materii spływająca ze składnika wtórnego na składnik pierwotny. Materia ta nie opada bezpośrednio na białego karła, lecz ze względu na niezerowy moment pędu wynikający z ruch orbitalnego obu składników, tworzy dysk akrecyjny. |
Pierwotny model Krzemińskiego tłumaczył obserwowaną krzywą zmian blasku nierównomiernie świecącą powierzchnią białego karła, co spowodowane było wypływającą ze składnika wtórnego strugą materii, która rozbijała się o powierzchnię składnika pierwotnego i rozgrzewała ją w miejscu zderzenia. Model ten nie przeszedł pozytywnej weryfikacji, gdy okazało się, że w przypadku U Geminorum to nie biały karzeł jest zaćmiewany.
Poprawny model układu został podany przez Józefa Smaka, który do układu podwójnego zawierającego białego karła i wypełniającą powierzchnię Roche'a gwiazdę ciągu głównego dołożył dysk akrecyjny i tzw. „gorącą plamę”, czyli miejsce, w którym akreowana materia zderza się z dyskiem. To właśnie wyłanianie się „gorącej plamy” zza dysku oraz jej zaćmienie przez składnik wtórny było odpowiedzialne za nietypowy wygląd krzywej zmian blasku U Geminorum.
![]() Joanna Mikołajewska wraz z głównymi bohaterami konferencji Wojciechem Krzemińskim i Józefem Smakiem, którzy otrzymali od dyrektora Centrum Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika listy gratulacyjne i piękne wydania „De revolutionibus orbium coelestium”. Fot. Arkadiusz Olech |
Korzystając z okrągłej 50-tej
rocznicy tych wydarzeń oraz z faktu, że
jej główni bohaterowie, czyli Wojciech
Krzemiński i Józef Smak znajdowali się w
Polsce, w dniu 5 grudnia 2011 roku odbyło
się uroczyste kolokwium poświęcone
gwiazdom kataklizmicznym. Jubileuszowe
kolokwium zostało zorganizowane przez
Centrum Astronomiczne im. Mikołaja
Kopernika PAN w Warszawie, a w skład
lokalnego komitetu organizacyjnego
wchodzili Joanna Mikołajewska, Arkadiusz
Olech, Karolina Bąkowska i Magdalena
Otulakowska-Hypka. Na konferencję przybyło
36 osób z całej Polski, wśród których byli
astronomowie CAMK z Warszawy i Torunia,
Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu
Warszawskiego, Poznańskiego, Toruńskiego i
Krakowskiego, członkowie Polskiego
Towarzystwa Miłośników Astronomii oraz
Młodzieżowego Obserwatorium
Astronomicznego w Niepołomicach.
Otwarcia konferencji dokonał
dyrektor Centrum Astronomicznego Marek
Sarna, który serdecznie pogratulował
Wojciechowi Krzemińskiemu i Józefowi
Smakowi ogromnego wkładu w badania nad
gwiazdami kataklizmicznymi. Obaj
bohaterowie konferencji otrzymali z rąk
dyrektora listy z gratulacjami podpisane
przez wszystkich członków konferencji oraz
eleganckie, wzorowane na oryginale księgi
„De revolutionibus orbium coelestium”
(czyli „O obrotach sfer niebieskich”)
Mikołaja Kopernika.
Pierwszy referat pt. „Odkrycie
zaćmień U Geminorum” wygłosił Wojciech
Krzemiński, który dokładnie opowiedział,
jak tej wyjątkowej nocy 4 grudnia 1961
roku wyglądały jego obserwacje, jaką
tajemnicę stanowiły dla niego niespotykane
dotąd zaćmienia obserwowane w krzywych
zmian blasku. Kolejnym referatem był
„Model U Geminorum” zaprezentowany przez
Józefa Smaka, który opowiedział, jak z
obserwacji wykonanych przez Wojciecha
Krzemińskiego wyłaniał się w kolejnych
latach pełny i prawidłowy aż do dziś model
gwiazd nowych karłowatych. Następnie
Wojciech Dziembowski w przemówieniu pt.
„Okiem obserwatora” opowiedział, jakim
pracownikiem i przyjacielem jest Wojciech
Krzemiński. Kolejne przemówienia Marka
Sarny pt. „Układy po wspólnej otoczce”
oraz Michała Różyczki pt. „Hydrodynamiczne
modele układów kataklizmicznych”
przedstawiły tematykę gwiazd
kataklizmicznych i ich modeli od początku
ich powstawania w latach 70-tych, aż po
stan dzisiejszy.
![]() Józef Smak wraz z uczestnikami konferencji podczas prezentacji filmu z rejsu „Podhalaninem” do Brighton na konferencję Międzynarodowej Unii Astronomicznej w 1970 roku. Fot. Arkadiusz Olech |
Po przerwie obiadowej został
wyświetlony film z 1970 roku
przedstawiający wyprawę polskich
astronomów na Zjazd Międzynarodowej Unii
Astronomicznej. Na pokładzie maleńkiego
stateczku „Podhalanin” Wojciech Krzemiński
i Józef Smak wraz z kolegami podróżowali
pośród sztormów, by dotrzeć do Brighton na
konferencje. W drugiej części konferencji
przedstawione zostały referaty Aleksandra
Schawarzenber-Czerny pt. „Spektroskopia
gwiazd kataklizmicznych”, Macieja
Mikołajewskiego „V1500 Cyg – Nowa Cygni
1975”, Bożeny Czerny „Mikrokwazary a
układy kataklizmiczne: podobieństwa,
różnice i nauki z nich płynące”, Janusza
Kałużnego pt. „Gwiazdy kataklizmiczne w
gromadach kulistych” oraz Radosława
Poleskiego pt. „Gwiazdy kataklizmiczne w
danych projektu OGLE”. Konferencja
zakończyła się uroczystą kolacją, podczas
której wszyscy uczestnicy mieli okazje
wymienić się wspomnieniami oraz omówić
aktualnie realizowane tematy z zakresu
gwiazd kataklizmicznych.
W imieniu organizatorów pragnę podziękować wszystkim uczestnikom za tak liczne przybycie oraz wyjątkową atmosferę podczas konferencji, a także Centrum Astronomicznemu im. Mikołaja Kopernika za pomoc w zorganizowaniu konferencji.
31 stycznia 2012
Karolina Bąkowska