![]() | ORION |
| | ||||||
Czy gwiazdy w jakikolwiek sposób poruszają się?
Pytanie:Czy gwiazdy w jakikolwiek sposób poruszają się?od: Maciek |
Odpowiedź:
Roman Ratajczak:
Wystarczy kilka godzin obserwacji nocnego nieba aby stwierdzić, że
gwiazdy
poruszają się. Innym, łatwiejszym sposobem może być skierowanie
obiektywu
aparatu fotograficznego na nocne niebo i otwarcie migawki na kilka
minut. Po
obejrzeniu zdjęcia stwierdzimy, że obrazy gwiazd nie są punktami lecz
krótkimi
łukami. Obserwując niebo o różnych porach roku zauważymy, że
wygląda
ono
zupełnie inaczej i świecą na nim inne gwiazdy. Jednak gdy po roku
zechcemy znów
przyjrzeć się nocnemu niebu stwierdzimy, że gwiazdozbiory wróciły na
swoje
miejsce i wyglądają dokładnie tak samo jak przed rokiem. Te dwa rodzaje
ruchu
gwiazd możemy łatwo wyjaśnić.
Pierwszy z nich to skutek ruchu obrotowego
Ziemi wokół własnej osi. Obrót Ziemi trwa 24 godziny i w ciągu tego
czasu
gwiazdy na niebie zakreślają pełne okręgi wokół bieguna świata.
Drugi,
to wynik ruchu obiegowego Ziemi wokół Słońca. Ziemia w różnych porach
roku
znajduje się w innych miejscach orbity okołosłonecznej przez co nocą
obserwujemy różne fragmenty nieba w zależności od pory roku.
Choć na
skutek tych ruchów wzajemne położenia gwiazd nie zmieniły się (a
przynajmniej niezauważalnie dla ludzkiego oka), to możemy znaleźć kilka
obiektów, które jednak pobłądziły na tle nieruchomych gwiazdozbiorów.
Już
starożytni znali te błądzące gwiazdy i nazywali je planetami (Merkury,
Wenus, Mars, Jowisz i Saturn, ale również Słońce i Księżyc zaliczano do
planet). Jednak planety to nie przedmiot naszych zainteresowań.
Większość
gwiazdozbiorów została nazwana już kilka tysięcy lat temu i wydaje się,
że
do dziś nie zmieniły one swoich kształtów, zatem można by powiedzieć,
że
gwiazdy nie poruszają się. Taki pogląd przetrwał tysiące lat, aż do
roku
1718, kiedy to słynny astronom angielski Edmond Halley zauważył, że
pozycje
Arktura i Syriusza - dwóch jasnych gwiazd różnią się od pozycji na
starożytnych
mapach nieba. Ten ruch gwiazd został nazwany ruchem własnym aby
odróżnić go
od wyżej omówionych pozornych ruchów. Jest on jednak na tyle mały, że
trzeba było tysięcy lat aby go zauważyć. Spośród wszystkich znanych nam
gwiazd największy ruch własny ma odkryta w 1916 roku gwiazda Barnarda
(aż
10,3 sekundy kątowej na rok!).
Znikomość ruchów własnych gwiazd nie
wynika z niewielkich prędkości (jak na ziemską skalę prędkości te są
wręcz
zawrotne), ale z olbrzymich odległości pomiędzy gwiazdami.
Dziś wiemy już, że
wszystkie gwiazdy, a wśród nich i Słońce, poruszają się wokół centrum
Galaktyki, jednak ruch ten jest dość skomplikowany i zależy od
położenia
gwiazdy w Galaktyce.
Obok ruchów własnych gwiazdy dodatkowo mogą wirować wokół własnej osi. Dla Słońca ten ruch możemy łatwo wyznaczyć np. poprzez obserwacje plam słonecznych (Słońce nie wiruje jak bryła sztywna - szybciej obracają się okolice równika słonecznego - ok. 25,4 doby, a wolniej okolice biegunów - ponad 27 dni). Rotację innych gwiazd możemy wyznaczyć przez analizę linii widmowych. Jeżeli gwiazda obraca się wokół własnej osi, to jeden z jej brzegów zbliża się do nas, a drugi oddala. W przypadku szybko rotującej gwiazdy obrót ten, poprzez efekt Dopplera, przekłada się na znaczne poszerzenie linii widmowych w stosunku do linii widmowych gwiazdy rotującej wolno.
31 sierpnia 2005