Spojrzenie w niebo A.D. 2012

Słońce

Spojrzenie w niebo A.D. 2012

Adam Michalec, MOA w Krakowie

   


O roku ów! Kto Ciebie będzie widział w naszym Kraju! – parafrazując Wieszcza Obojga Narodów - mamy chyba na myśli wydarzenia sportowe związane z EURO 2012, a przecież na nich świat się nie kończy. Pamiętając o tym i patrząc tradycyjnie w górę na nieboskłon, niezależnie od tych sportowych wydarzeń, wszystko zdaje się przebiegać według klasycznych praw astronomii i fizyki, znanych człowiekowi - lepiej lub gorzej - od stuleci, a namieszać może po eksperymentach w CERN-ie, tylko astronomia neutrinowa. Czekają nas w tym roku zjawiska okresowe i niespodziewane. Tych drugich, najciekawszych i wywołujących nie tylko u zawodowych astronomów dreszczyk emocji, nie można w zasadzie przewidzieć.

Natomiast ze zjawisk okresowych, a mimo to zawierających zawsze w sobie choć odrobinę tajemniczości, wystąpią w tym roku dwa zaćmienia Słońca: 20/21.V. i 13/14. XI. To pierwsze będzie zaćmieniem obrączkowym, bowiem kątowy rozmiar tarczy Księżyca (19.V. o godz. 18 w apogeum) będzie mniejszy niż tarczy Słońca, drugie zaś będzie zaćmieniem całkowitym. Oba zjawiska nie będą widoczne w Polsce. Na te zaćmienia, młodzież z MOA w Niepołomicach przygotowuje ekspedycje,w maju do Japonii, a w listopadzie do Australii. Oby tym razem dopisała Im pogoda obserwacyjna! S▒^▒o▒^▒ce
 
Wystąpią też w tym roku dwa zaćmienia Księżyca: 4. VI. i 28. XI. To pierwsze będzie częściowym, a to drugie tylko półcieniowym. Zjawiska te, podobnie jak zaćmienia Słońca, nie będą u nas widoczne. Natomiast 6. VI. wystąpi zjawisko przejścia planety Wenus przed tarczą Słońca. W Małopolsce będzie widoczna końcówka tego zjawiska. Słońce wzejdzie u nas o godz. 4.33, a Wenus (1/30 średnicy Słońca) będzie już wtedy poza połową drogi na tle jego tarczy. Planeta dotknie zachodniego brzegu tarczy Słońca (jest to tzw. III kontakt) o godz. 6.47, a zejdzie z tarczy słonecznej (IV kontakt) w niespełna 8 minut później. Następne takie zjawisko wystąpi dopiero 11.XII.2117 r. Pamiętajmy, że obserwacje tego zjawiska, jak i plam na Słońcu, prowadzimy przy zastosowaniu odpowiednich filtrów lub na ekranie rzutowanego obrazu z lunety. Wiosną 2011 r. wreszcie doczekaliśmy się pełnego "przebudzenia" Słońca z minimum aktywności, pomiędzy 23 a 24 cyklem. Nadal obserwujemy systematyczny wzrost jego aktywności magnetycznej, a maksimum 24 cyklu Słońce osiągnie najprawdopodobniej w lipcu 2014 roku. Wynika to m. innymi z wieloletnich obserwacji plam na Słońcu, a także z ekstrapolacji krakowskich codziennych obserwacji radiopromieniowania Słońca, które prowadzone są już od 55 lat. Należy się jednak zawsze liczyć ze sporadycznym wzrostem lub spadkiem jego aktywności, co pociągnąć może za sobą powstawanie rozmaitych zjawisk geofizycznych i zaburzeń w pogodzie kosmicznej.

Natomiast na powitanie Nowego Roku, aż do 5.I. promieniować będą Kwadrantydy. Nazwa tego roju, pochodzi od nieużywanej współcześnie nazwy gwiazdozbioru; obecnie radiant roju leży w gwiazdozbiorze Wolarza. Spodziewana liczba meteorów widocznych w ciągu godziny, podczas maksimum (4.I) może wynieść nawet 100, czyli około 2 przelotów na minutę. W tym roku, ich wieczornym obserwacjom , będzie przeszkadzał Księżyc podążający do pełni. Ponadto zawsze mogą się do tego dołączyć jakieś niezwykłości, np.: przelot bolidu czy jasna kometa, ale najpierw spójrzmy w Rocznik Astronomiczny, aby zobaczyć jakie ważniejsze zjawiska niebieskie czekają nas w 20l2 roku, a wyliczone na podstawie wcześniej przeprowadzonych obserwacji astronomicznych.

Wiosna, na którą czekamy zawsze z utęsknieniem, rozpocznie się 20 marca o godz. 06:14, Lato: 21 czerwca o godz. 01:09, Jesień: 22 września o 16:49, a Zima: 21 grudnia o godz. 12:12.

W dniu 5 stycznia o godz. 01, Ziemia w swym rocznym ruchu po orbicie eliptycznej będzie najbliżej Słońca, czyli w peryhelium, w odległości od niego niewiele ponad 147 mln. km. Będzie się wtedy poruszała najszybciej na swej orbicie, bo z prędkością 30.27 km/s czyli ponad 100 000 km/godz. Jest to dla nas pocieszający znak, że dnia będzie przybywało coraz szybciej. W Nowy Rok, gdy wielu mieszkańców Małopolski, będzie jeszcze odpoczywało po zabawie sylwestrowej, Słońce wzejdzie o godz. 7.38, a zajdzie o 15.49 – zatem dzień będzie trwał 8 godzin i 11 minut, a będzie już dłuższy od najkrótszego dnia w roku o 6 minut. Na pocieszenie pragnę tylko przypomnieć, że Zima kalendarzowa na naszej półkuli, przynajmniej teoretycznie, jest najkrótszą porą roku. Trwa bowiem tylko, lub aż 89 dni! W praktyce, jak wiemy, bywa z nią różnie. Natomiast Ziemia będzie w aphelium (najdalej od Słońca - prawie 153 mln. km) w dniu 5 lipca o godz. 05.

Zmiana czasu z zimowego na letni, czeka nas 24/25 marca, a powrót na czas zimowy, czyli środkowo-europejski w nocy 27/28 października. Jeśli chodzi o tzw. święta ruchome w 2012 roku, to Popielec wypada 22.II, Wielkanoc przypadnie 8.IV., w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca, ta zaś będzie o godz. 21:19 w piątek 6.IV., Zielone Świątki 27.V., zaś Boże Ciało 7.VI.

Księżyc powita Nowy Rok podążając do pierwszej kwadry, a zakończy 2012 rok podążając do ostatniej kwadry. Ponadto tarcza Księżyca będzie zakrywać kilkakrotnie Jowisza, Wenus, Marsa i Merkurego oraz planetoidy karłowate: Plutona, Pallas i Ceres. Ponadto czterokrotnie zakryje Spicę , czyli najjaśniejszą gwiazdę w Pannie. Z tych zjawisk widoczne będzie u nas tylko zakrycie Jowisza w dniu 15.III o godz. 04.

W tym roku, kilkadziesiąt skatalogowanych komet okresowych powróci do peryhelium (punkt ich orbity najbliższy do Słońca) lecz niestety, będą one widoczne tylko przez teleskop. Gdyby zaś niebiosa były nam bardziej przychylne, to może w tym roku zawita w okolice Słońca jeszcze jakaś niespodziewanie jasna kometa, wtedy oczywiście będziemy mogli ją podziwiać nie tylko przez lunetę.

Jeśli chodzi o planety to Merkurego, który zawsze wędruje blisko Słońca, można zaobserwować nisko nad horyzontem, na wschodnim niebie o świcie lub na zachodzie o zmierzchu. Jeśli pogoda nam dopisze, to najłatwiej będzie go można dostrzec przed wschodem Słońca na przełomie listopada i grudnia, przez prawie trzy tygodnie. Natomiast wieczorem najlepsze warunki do jego obserwacji będą w pierwszym tygodniu marca. Postarajmy się więc skorzystać z tego marcowego prezentu. Wspaniale błyszczącą Wenus, jako Gwiazdę Wieczorną, będzie można podziwiać od początku roku do końca maja, a jako Jutrzenkę, będziemy ją mogli obserwować od drugiej połowy czerwca do końca roku. Ponadto, 15.III. dojdzie do koniunkcji Wenus z Jowiszem, a 22.XI. z Saturnem. Natomiast 5/6 czerwca Wenus przejdzie na tle tarczy Słońca. Ten przemarsz Wenus, obserwowany z Ziemi, będzie trwał prawie 6 godzin i 40 minut.

Mars, który spośród planet najbardziej wędruje po niebie, z początkiem roku będzie w gwiazdozbiorze Lwa , wschodząc tuż przed północą. W połowie stycznia przejdzie do Panny, by w lutym powrócić do Lwa. W opozycji będzie 3 marca, świecąc czerwonawo przez całą noc. Od połowy czerwca praktycznie do końca roku, będzie widoczny tylko na wieczornym niebie. W drugiej połowie czerwca powróci do Panny, by 13 sierpnia minąć Spicę (Kłos Panny), a we wrześniu przemieści się do Wagi, następnie przez gwiazdozbiór Skorpiona dotrze w październiku do Niedźwiadka, by w listopadzie zagościć w Strzelcu, a w grudniu spocznie na kilka tygodni w Koziorożcu. Mars będzie w koniunkcji z Saturnem 17 sierpnia. Jowisz jest w Rybach na początku roku, by w drugim tygodniu stycznia przemieścić się do Barana. Możemy go obserwować tylko z wieczora do połowy kwietnia; potem będzie na niebie zbyt blisko Słońca. Pojawi się nam na wschodnim niebie w Byku , dopiero pod koniec maja, gdzie pozostanie w tej konstelacji do końca roku. Nieomal przy okazji, 3.VIII. przejdzie obok Aldebarana, najjaśniejszej gwiazdy w Byku. Jowisz będzie w koniunkcji z Wenus w dniu 15.III. Saturn z początkiem roku wschodzi tuż po północy, będąc w gwiazdozbiorze Panny, gdzie pozostanie do pierwszych dni grudniowych, by potem przejść do Wagi. W opozycji będzie 15 kwietnia i wtedy będzie widoczny przez całą noc. Od połowy lipca, do początku października, możemy go obserwować na wieczornym niebie. Potem przez miesiąc będzie zbyt blisko Słońca i pojawi się nam na porannym niebie w drugiej połowie listopada i tam już zostanie do końca roku. Saturn będzie w koniunkcji z Marsem 17.VIII., z Merkurym 6.X. i z Wenus 27.IX. Uran z początkiem roku widoczny jest wieczorem w Rybach. W marcu zniknie w promieniach Słońca i w połowie kwietnia pojawi się na porannym niebie. W pierwszej połowie maja przejdzie do Wieloryba , by powrócić do Ryb we wrześniu, gdzie już spocznie do końca roku. W opozycji będzie 29 września, więc można go będzie obserwować przez całą noc. Z upływem tygodni, będzie widoczny coraz niżej na wieczornym niebie. Neptun jest widoczny z początkiem roku na wieczornym niebie w gwiazdozbiorze Wodnika i tam pozostanie przez cały rok. Pod koniec stycznia zniknie w promieniach Słońca, będziemy go mogli obserwować na porannym niebie już od połowy marca. Neptun będzie w opozycji do Słońca 24 sierpnia i pod koniec listopada będzie widoczny nisko, coraz krócej, na wieczornym niebie. Do obserwacji Urana i Neptuna musimy użyć lunety.

W tym roku, z 20 większych rojów meteorów, które rokrocznie promieniują, polecałbym do obserwacji: Perseidy 11/12 sierpnia, wspomniane już na wstępie Kwadrantydy z maksimum 4 stycznia i Geminidy z 13 grudnia. Najlepsze warunki do ich obserwacji będą mieć Geminidy, Księżyc będzie wtedy w nowiu. W czasie zaś przelotów Kwadrantyd i Perseid Księżyc będzie odpowiednio przed pełnią lub po ostatniej kwadrze.

W 2012 roku będziemy się mogli emocjonować napływającymi wynikami obserwacji nieba w różnych zakresach widma elektromagnetycznego, a uzyskiwanymi z pokładów pozaziemskich obserwatoriów. W każdej zaś wolnej chwili w długie wieczory zimowe, spójrzmy teraz spokojnie w niebo, z niewątpliwie najpiękniejszym gwiazdozbiorem Orionem i pamiętajmy przy tym o przysłowiu z wiązanym ze zbliżającym się EURO 2012 i olimpiadą w Londynie:

„ Z Wiosną – nasze nadzieje na sukcesy sportowe rosą”

Jednym słowem byle do pogodnej i ciepłej wiosny tego nowego 2012 roku!